Περίληψη Ομιλίας
Η Χρήση της ‘Κρίσης’
στην Υπηρεσία του Εαυτού
Βασίλειος Μαούτσος
2016
Είναι δύσκολο και εκ πρώτης όψεως ανέφικτο να ασχολείται ο ψυχαναλυτής σοβαρά μ’ ένα κοινωνικό ζήτημα αν αυτό γίνεται ευθέως και με συγκυριακά κριτήρια. Κι’ όμως δεν θα ‘ταν υπερβολή αν λέγαμε ότι επί του πρακτέου αυτό είναι ο κανόνας. Μάλλον το αντίθετο είναι ο κανόνας. Η μόνη δικαιολογία όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο μπορεί να προέλθει από την εξήγηση που δίνει ο Freud στο ‘Group Psychology and the Analysis of the Ego’ (1921) όπου διαφαίνεται η καταστρεπτική δράση επί των δυνητικών δυνατοτήτων του ατόμου απ’ τον ‘ηγέτη’ της κοινωνίας στην οποία ζει. Υπ’ αυτή την έννοια το κοινωνικό ζήτημα καθίσταται και πάλι μία ατομική υπόθεση με σημείο αναφοράς αυτή τη φορά τον πολίτη ο οποίος υποβάλει τον εαυτό του στη διαιώνιση της νηπιακής του ανάγκης να ταυτίζεται με τον ‘ηγέτη’ του. Ο ‘ηγέτης’ δεν φταίει σε τίποτα για την ανάγκη των μελών της κοινωνίας να τον ακολουθούν αποποιούμενοι του εαυτού τους, των ικανοτήτων τους και της αυτονομίας ακόμη και στοιχειωδώς της σκέψης και των αισθημάτων τους. Αν κατηγορούσαμε τον ‘ηγέτη’ – ένα κατά τεκμήριο άτομο που λειτουργεί τόσο ναρκισσιστικά – θα τον τοποθετούσαμε σε υψηλότερο επίπεδο από τον πολίτη που υπερέχει κατά πολύ των απωθημένων, ανακλιτικών ικανοτήτων απ’ εκείνες του ‘ηγέτη’. Συνεπώς οι κοινωνίες σε δημοκρατικά καθεστώτα δεν πάνε μπροστά ή πίσω από τον ‘ηγέτη’ τους αλλά από την επιλογή που κάνουν οι πολίτες με βάση τις ψυχολογικές τους ανάγκες. Οι πολίτες που δεν θέλουν να εκφράζονται ελεύθερα επειδή είναι φοβισμένοι και παθητικά διακείμενοι προς τις ανάγκες τους εύκολα θα διαλέξουν έναν ‘ηγέτη’ που θα τους προσφέρει ένα αλοπρόσαλο κατασκεύασμα του μέλλοντός τους. Το γεγονός ότι μία τέτοια αλοφροσύνη μπορεί να διανθήζεται από ιδεολογικά επικαλλύματα δεν επιτρέπεται να αποπροσανατολίζει τον ψυχαναλυτή: η ιδεολογία έχει νόημα μόνον όταν προσθέτει μία νέα διάσταση λιβιδινικής ευκαιρίας για επένδυση στο άτομο. Όταν η ιδεολογία – προερχόμενη από τον ‘ηγέτη’ ή από τον κάθε πολίτη χωριστά – είναι επανάληψη ενός διαρκώς επαναλαμβανόμενου και μονότονου διανοητικού σχηματισμού αδυνατώ να αντιληφθώ σε τι μπορεί να εξυπηρετεί την κοινωνία πέραν από το να ξεγελάει την λίμπιντο ότι υπάρχει μία δήθεν-ευκαιρία εκτόνωσής της. Αυτό, κατά τη γνώμη μου συνιστά την χειρότερη μορφή κοινωνικής ‘κρίσης’. Τότε το κλινικό αποτέλεσμα είναι η άσχημη ψευδαισθητική αντίληψη του υποκειμένου ότι οι ανάγκες του εξυπηρετούνται ενώ στη πραγματικότητα η κατάστασή του διαρκώς χειροτερεύει ψυχολογικά και κατ’ επέκταση οικονομικά. Έτσι οι άνθρωποι γίνονται παθητικοί, άβουλοι και φοβισμένοι! Ίσως στην Ελλάδα να υπάρχει η περίεργη αίσθηση ότι οι Ευρωπαίοι είναι ‘πλούσιοι’. Δεν γνωρίζω τι λένε οι οικονομολόγοι περί αυτού. Αυτό όμως το οποίον γνωρίζω εκ προσωπικής εμπειρίας είναι ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων στην Ευρώπη – με όρους ελληνικού τρόπου ζωής – είναι αρκετά φτωχοί και αρκετά ευτυχισμένοι. Η διαφορά σ’ αυτές τις δημοκρατίες βασίζεται στη σκληρή αλήθεια πως δεν δέχονται ‘ηγέτες’ να τους κυβερνούν αλλά ‘υπηρέτες’. Αναλογίζομαι την εποχή που ο Ελληνικός λαός θα δεχτεί να φτιάχνει ο ίδιος ιδεολογίες μέσα από τα βιώματά του και την δημιουργική καθημερινότητά του τις οποίες θα τις επιβάλει στους ‘υπηρέτες’ του που στη συνέχεια θα είναι προθυμότατοι να τις υπηρετήσουν με πάθος ώστε να συμμετάσχουν κι’ αυτοί επί ίσοις όροις στο κοινωνικό γίγνεσθαι! Μετά απ’ αυτό η κάθε οικονομική κρίση θάναι το έναυσμα κινητοποίησης των αισθημάτων και των αισθήσεων για αποφασιστική δράση και επιλογή ‘ηγετών’ που θάναι έτοιμοι να συμμετάσχουν στην κοινωνία των πολιτών που ηγούνται χωρίς πολλά λόγια και βαρετές θεωρίες.
Βασίλειος Μαούτσος
vassilis.maoutsos@gmail.com